Minister van Defensie Ludivine Dedonder en minister van Werk en Economie Pierre-Yves Dermagne gaven tijdens een persconferentie op 4 oktober 2022 toelichting bij de nieuwe Belgische ‘Defensie, Industrie en Research Strategie’ (DIRS). Nu er via nieuwe federale mechanismen en internationale samenwerkingen enorme investeringen in defensie gepland worden, is de kans reëel dat Vlaanderen hefbomen verliest om eigen keuzes te maken over defensiegerelateerde goederen. In een nieuw advies lijst het Vlaams Vredesinstituut urgente stappen op die Vlaanderen kunnen helpen om een eigen beleid te blijven voeren dat ook het risico op een ongewenste wapenwedloop beperkt.
In 2021 bedroeg de vergunde Vlaamse uitvoer en overbrenging van militaire goederen 143 miljoen euro. Dat is opvallend hoger dan in 2020, toen slechts voor 42,2 miljoen euro werd vergund, zo blijkt uit een analyse van het Vlaams Vredesinstituut naar aanleiding van het Jaarverslag Wapenhandel 2021 van de Vlaamse Regering. Het nieuwe recordcijfer – de hoogste waarde sinds de inwerkingtreding van het Wapenhandeldecreet in 2012 – vertelt nog weinig over de belangrijke transformaties waar het defensie-industrieel landschap in Vlaanderen vanaf 2022 voor staat. Die transformaties zijn gelinkt aan de Russische inval in Oekraïne en de substantiële budgetten die zowel België, de EU als de NAVO vrijmaken. Naast opportuniteiten voor Vlaamse bedrijven en onderzoeksinstellingen brengen ze ook belangrijke risico’s mee.
Nils Duquet, directeur van het Vlaams Vredesinstituut: “Vlaanderen moet er meer dan ooit over waken dat op federaal en internationaal niveau geen beslissingen genomen worden die knagen aan de Vlaamse beleidsruimte op het vlak van wapenexportcontrole of die we ons later zullen beklagen omdat ze niet stroken met onze doelstellingen als vredesregio. Men moet dringend voldoende parlementaire controle voorzien, ook van het Vlaams Parlement, en er moet op z’n minst overleg zijn tussen de beslissingsniveaus. Hopelijk lukt dat binnen de recent opgerichte industriële defensieraad. “
Vlaanderen, sinds 2003 bevoegd voor de controle op de uitvoer van de eigen defensiegerelateerde goederen, heeft omwille van de aanwezigheid van betekenisvolle, hoogtechnologische bedrijven en onderzoeksinstellingen een belangrijke verantwoordelijkheid. Sommige technologie of goederen die hier bedacht en verkocht worden, zijn cruciaal voor wie met de geavanceerde middelen van vandaag oorlog voert.
“Een goede wapenexportcontrole is essentieel in de zoektocht naar internationale vrede en veiligheid. Sommige bedrijven of instellingen die de komende jaren in aanraking zullen komen met nieuwe, defensiegerelateerde projecten, hebben daar weinig tot geen ervaring mee. Zij moeten gesensibiliseerd worden over de gevaren en de geldende regels. Dat is werk voor de controlediensten die ook robuuster gemaakt moeten worden,” aldus Nils Duquet.
Het Vlaams Vredesinstituut vraagt zich ook af of de Vlaamse definitie van te monitoren ‘defensiegerelateerde uitvoer’ nog wel aansluit bij de realiteit. Het voorbeeld van Barco-beeldschermen, die ongecontroleerd in Russisch luchtafweergeschut ingebouwd werden, illustreert in elk geval dat de uitdaging om Vlaamse goederen uit de verkeerde handen te houden al reëel is. Het maakt een nieuwe denkoefening over het Vlaams Wapenhandeldecreet opportuun.
In het nieuwe advies lijst het Vlaams Vredesinstituut overigens nog meer initiatieven op die de risico’s bij de uitvoer naar gevoelige landen kunnen beperken. Zo wordt in Oekraïne momenteel werk gemaakt van zogenaamde post-exportcontroles waarbij defensiegerelateerde producten ook na levering zo veel mogelijk opgevolgd worden. Nu het taboe omtrent dit soort volgehouden controle verdwenen lijkt, kan Vlaanderen in Europa van dergelijke initiatieven een speerpunt maken zodat het zicht op het eindgebruik van defensiegerelateerde goederen blijvend verbetert.