Vlaams Vredesinstituut waarschuwt : Vergunningen voor doorvoer van militair materieel in Vlaanderen op historisch dieptepunt.
Het aantal aangevraagde en uitgereikte vergunningen voor de doorvoer van militair materieel over Vlaams grondgebied heeft in 2019 een absoluut dieptepunt bereikt, zo blijkt uit de analyse van het Jaarverslag Buitenlandse Wapenhandel 2019 die het Vlaams Vredesinstituut op 22 september 2020 in de Commissie Buitenlands Beleid van het Vlaams Parlement voorstelde.
Als belangrijke transacties onder de radar blijven, wordt een correcte handhaving van het Wapenhandeldecreet onmogelijk. Het Vlaams Vredesinstituut roept daarom op om dringend werk te maken van onderzoek naar verklaringen voor de afname én om het regelgevend kader wat betreft toezicht, de handhaving en sanctionering van doorvoer van militair materieel grondig te verbeteren.
Een moeilijke, maar noodzakelijke controle
Enkele maanden geleden, in oktober 2019, gaf minister-president Jambon nog aan in de commissie Buitenlands Beleid van het Vlaams parlement dat diverse transporten van explosief materiaal en patronen in 2018 én 2019 met bestemming Saoedi-Arabië via de haven van Antwerpen wellicht vergunningsplichtig waren. In realiteit was de Vlaamse overheid niet op de hoogte van deze transactie en kon de doorvoer ongehinderd plaatsvinden. Dit voorbeeld illustreert de praktische en politieke drempels voor een effectief toezicht op doorvoer.
“Een goede controle op doorvoer is nochtans cruciaal om te voorkomen dat wapens op Vlaams grondgebied verdwijnen naar het illegale circuit of om te zorgen dat internationale wapenembargo’s niet worden geschonden”, stelt Nils Duquet, directeur van het Vlaams Vredesinstituut.
Hoewel Vlaanderen met haar lucht- en zeehavens een belangrijke transitregio is, neemt het aantal vergunningen voor de doorvoer van militair materieel over Vlaams grondgebied stelselmatig af. Ging het in 2000 nog om 94 doorvoervergunningen, zakte dit aantal gestaag en schommelde sinds 2010 tussen 20 en 30 vergunningen. In 2017 werden 15 vergunningen behandeld, in 2018 slechts zes en in 2019 reikte de Vlaamse overheid maar vier vergunningen uit voor de doorvoer van militaire goederen. Naar de redenen voor deze afname blijft het echter gissen. Een decreetwijziging in 2017, waardoor de vergunningsplicht voor doorvoer bestemd voor een EU-lidstaat verdween, is wellicht een verklaring.
“De afname in het aantal vergunningsaanvragen doet zich echter al langer voor, dus volledig toereikend is deze verklaring niet”, aldus Nils Duquet. “Misschien laten logistieke dienstverleners transacties eerder via andere landen verlopen omdat de kans op een geweigerde vergunning er veel kleiner zou zijn. Minister-president Jambon verwees tijdens de recente toelichting bij het jaarlijks verslag buitenlandse wapenhandel 2018 in de commissie buitenlands beleid ook al naar deze mogelijkheid en we moeten ze zeker durven onderzoeken.”
Naar een meldingsplicht?
Meer onderzoek is dus dringend nodig. Dat onderzoek kan bovendien nagaan hoe goed de bestaande regels gehandhaafd worden. Tegelijkertijd kunnen de voordelen en nadelen op het vlak van controle en de administratieve gevolgen voor de betrokken bedrijven van een vernieuwde, algemene meldingsplicht voor doorvoer zonder overlading van wapens bekeken worden.
De Vlaamse overheid hoeft overigens niet op dat onderzoek te wachten om nu al belangrijke stappen vooruit te zetten in de strijd tegen ongewenste wapentransporten. Het Vlaams Vredesinstituut adviseert om snel werk te maken van een Samenwerkingsakkoord Douane met de federale overheid én om na te gaan hoe de samenwerking met andere federale diensten (Openbaar Ministerie, politie- en inlichtingendiensten, andere ministeries) en met relevante diensten van andere gewesten verbeterd kan worden. Vlaanderen kan bovendien als belangrijke mondiale transitregio internationaal een voortrekkersrol spelen in het verzamelen en uitdragen van goede praktijken, met het oog op een beter internationaal kader inzake de controle op de doorvoer van strategische goederen.
Meer lezen?
Herlees hier het volledige advies over doorvoer van het Vlaams Vredesinstituut.