Defensie is, zowel in het nieuwe Federaal Regererakkoord als in het Vlaamse Regeerakkoord, een speerpunt. Bedrijven en kennisinstellingen worden aangespoord om deel te nemen aan defensie-innovatieprojecten. Nu civiele en militaire technologie steeds meer verstrengeld raken, komen daarbij ook niet-defensiebedrijven en onderzoeksinstellingen volop in beeld. Het Vlaams Vredesinstituut wijst erop dat precies daar belangrijke risico’s liggen. De bestaande controlemechanismen zijn vooralsnog niet aangepast aan die nieuwe realiteit, zo blijkt uit een nieuw advies en rapport.
Bijna 140 miljoen euro of een stijging van maar liefst 60 procent tegenover de 87,4 miljoen euro in 2023. Donderdag deelde Minister-President Diependaele de recordcijfers van defensiegerelateerde export uitzonderlijk zelf mee. Voor de sector wil hij inzetten op snellere vergunningsprocedures, “die transactierisico’s juist blijven inschatten.”
Tegelijkertijd zetten zowel de Vlaamse als de Federale Regering volop in op samenwerking rond dual-use; goederen, kennis en technologie die zowel civiel als militair ingezet kunnen worden. Nu technologische en geopolitieke verschuivingen ervoor zorgen dat hele sectoren en wetenschappelijke kennis het etiket ‘strategisch’ opgeplakt krijgen, leidt dit tot belangrijke bekommernissen, onder meer op het vlak van veiligheid; Vlaamse bedrijven en kennisinstellingen komen zo immers in het vizier van actoren die hun kennis in handen willen krijgen en potentieel misbruiken. In een nieuw advies lijst het Vlaams Vredesinstituut daarom urgente en concrete maatregelen op om de risico’s beter af te dekken. Niet enkel de rol van de overheid moet veranderen; ook de bedrijven en kennisinstellingen zélf moeten een grotere verantwoordelijkheid opnemen.
Nils Duquet, directeur van het Vlaams Vredesinstituut: “Van Vlaamse software die Russische raketten aanstuurt tot bezorgdheden over het misbruik van gezamenlijke onderzoeksprojecten voor militaire toepassing door de Israëlische of Chinese overheid… Vlaanderen blijkt de laatste jaren niet immuun voor controverse over strategische goederen en innovatie. Het wordt cruciaal dat de overheid duidelijk aflijnt wat er op het vlak van controle van deze bedrijven en kennisinstellingen verwacht wordt en hen daar ook de middelen voor geeft. Enkel dan zullen ze zelf hun eigen werking, partners en klanten efficiënter en beter kunnen screenen op mogelijke risico’s.”
Vandaag gebeurt de controle op dual-use vooral op basis van te logge lijsten van te controleren producten. Maar om een volledig beeld op de verstrengeling tussen militaire en civiele goederen, diensten en onderzoek te krijgen, werkt de overheid nog te weinig structureel samen met de bedrijven en onderzoeksinstellingen. Dat moet, zoals het ook in het Vlaams Regeerakkoord staat, dringend efficiënter. Capaciteitsopbouw bij de bedrijven en kennisinstellingen en uitwisseling van (gevoelige) informatie met de overheid en met veiligheidsdiensten zijn daarbij pijnpunten, zo blijkt uit het rapport van het Vlaams Vredesinstituut, dat heel wat betrokken bedrijven, onderzoeksinstellingen, controlediensten en het middenveld bevroeg. Ook de toepassing van het Wapenhandeldecreet en de vangnetbepaling in het Dualusedecreet moeten duidelijker.
“De geopolitieke situatie is vandaag totaal anders dan enkele jaren geleden en heel explosief. Een robuuste controledienst en een nieuw overheidskader dat het speelveld voor bedrijven en kennisinstellingen vastlegt, blijven nodig. Eerder dan ons daarbij blind te staren op de grote principes, moeten we bedrijven en onderzoeksinstellingen meenemen in een concreet stappenplan waarmee ze zelf ook op zoek kunnen naar de moeilijke balans tussen voorzichtig handelen en het grijpen van kansen. Op lange termijn is dat de enige weg vooruit, naar rechtszekerheid voor de bedrijven en kennisinstellingen, en naar vrede en veiligheid voor ons allemaal,” aldus Nils Duquet.