De nieuwe Vlaamse Regering ziet – nu er voor het eerst in de geschiedenis EU-budgetten worden vrijgemaakt voor defensie-investeringen – een belangrijke rol voor de Vlaamse industrie en kennisinstellingen. Tegelijkertijd onderstreept de Regering in haar regeerakkoord het belang van bestaande principes inzake conflictpreventie, vrede en mensenrechten. Voor die moeilijke evenwichtsoefening is Vlaanderen nog niet klaar. Bovendien blijft het aantal te verwerken vergunningsaanvragen stijgen. Een meer uitgebouwde controledienst én een snelle en stevige actualisering van het beleidskader dringen zich op, zo blijkt uit nieuwe cijfers en een advies van het Vlaams Vredesinstituut.
In totaal reikte de Vlaamse regering in 2023 170 nieuwe vergunningen uit voor de definitieve uitvoer en overbrenging van defensiegerelateerde goederen vanuit Vlaanderen. Het aantal uitgereikte vergunningen, dat de voorbije jaren geleidelijk toenam van 100 vergunningen in 2019 naar 170 vergunningen in 2023, bevestigt een Europese tendens: de internationale handel in conventionele wapens groeit. Nochtans lijkt de waarde – die van meer dan 400 miljoen euro in 2022 daalde naar 164,3 miljoen euro in 2023 – geen gelijke tred te houden met het stijgend aantal vergunningen.
Diederik Cops, onderzoeker bij het Vlaams Vredesinstituut: “In 2022 werden de cijfers sterk beïnvloed door twee uitzonderlijk grote vergunningen in het kader van het A400M-transportvliegtuig en de participatie in het F35-programma. In 2023 zijn de cijfers hierdoor substantieel lager dan in 2022, maar wel nog steeds hoger dan in alle voorafgaande jaren. Bovendien verwachten we de komende jaren, door de sterk stijgende defensiebudgetten, nog een verdere stijging van de vergunde uitvoer.”
Maar niet alleen de verwachte stijging van de uitvoer kan de Vlaamse controlediensten in de problemen brengen. Ook wat we controleren en hoe het Wapenhandeldecreet in de praktijk wordt toegepast, staat onder druk door technologische en geopolitieke ontwikkelingen. Er is ook veel meer Europese afstemming en ambitie nodig, zeker inzake conflictpreventie, vrede en mensenrechten. Al lijkt de nieuwe regeringsploeg zich wel bewust van die problemen: in het Regeerakkoord is een actualisering van het wapenhandeldecreet en de toepassing ervan voorzien.
“De cruciale vraag wordt hoe snel men kan schakelen: vele, moeilijk omkeerbare, beslissingen over defensie-investeringen en -programma’s worden nu, zowel in Europese als federale overlegorganen, genomen. Wil Vlaanderen geen speelbal worden van beslissingen op andere niveaus, dan moet het dossier van de exportcontrole prioritair op de tafel van de regering en het Vlaams Parlement komen,” aldus Diederik Cops.
Ook een nieuw, interfederaal samenwerkingsakkoord met de douane is overigens hoogdringend. Al in de beleidsbrief buitenlands beleid 2015-2016 van toenmalig minister-president Geert Bourgeois werd een samenwerkingsprotocol tussen de deelstaten en de federale douane aangekondigd. Toch is het protocol er – ondertussen bijna 10 jaar later – nog steeds niet. Deels hierdoor ontstonden in 2023 problemen bij de controle op de doorvoer van munitie naar Israël. Het op orde zetten van de samenwerking met de douane, maar ook met de diensten verantwoordelijk voor de controle op het transport van gevaarlijke goederen, kan hier volgens het Vredesinstituut de oplossing voor zijn.