In 2022 bedroeg de vergunde uitvoer van defensiegerelateerde goederen vanuit Vlaanderen 412 miljoen euro, een enorme stijging ten opzichte van 2021 (149 miljoen euro). Nu de oorlog in Oekraïne als katalysator werkt voor nieuwe nationale en Europese defensieprogramma’s, moet Vlaanderen de controlemechanismen drastisch herdenken. Dat blijkt uit 2 nieuwe rapporten en een advies die het Vlaams Vredesinstituut op dinsdag 24 oktober toelicht in de Commissie Buitenlands Beleid van het Vlaams Parlement.
Door de Oekraïne-oorlog zien we een enorme toename van de defensie-uitgaven en van de uitbouw van een versterkte Europese defensiesamenwerking en -industrie. Beslissingen over de export van defensiegerelateerde goederen dreigen steeds meer een zaak te worden van de grote lidstaten waar de nieuwe wapensystemen finaal worden geassembleerd. Ook Vlaamse, civiele onderzoeksinstellingen en bedrijven worden steeds meer doelbewust ingeschakeld in militaire onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma’s. De sector krijgt daarbij bovendien de expliciete steun van de Vlaamse regering; Jaarlijks zal de Vlaamse regering – zo maakte minister Brouns deze zomer bekend – 1,5 miljoen euro bijdragen aan militaire innovatieprogramma’s. Flanders Investment & Trade gaat ook actief op zoek naar mogelijkheden voor Vlaamse bedrijven in buitenlandse defensieprojecten.
Diederik Cops, onderzoeker bij het Vlaams Vredesinstituut: “Onder Europese druk en onder het mom van veiligheid en economische opportuniteiten dreigen in Vlaanderen andere belangrijke toetsstenen zoals mensenrechten, conflictpreventie en vrede ondergesneeuwd te raken. Nochtans tonen de huidige gebeurtenissen in Oekraïne en Gaza aan dat deze basisprincipes van het Vlaams wapenexport- en innovatiebeleid actueler dan ooit zijn. Vlaanderen moet er dan ook binnen België én in het buitenland actief op blijven inzetten.”
Vlaanderen kan ook belangrijke regelgevende stappen zetten om te vermijden dat Vlaamse defensiegerelateerde technologie in de verkeerde handen terecht komt. Dat kan door het toepassingsgebied van het Vlaams Wapenhandeldecreet aan te passen en de bestaande, Vlaamse interpretatie van de bepaling ‘onderdelen specifiek aangepast of ontwikkeld voor militair gebruik’ in lijn te brengen met de praktijken in andere Europese landen.
Voor de Dienst Controle Strategische goederen worden de uitdagingen de komende decennia enorm. Daar moet dus blijvend in geïnvesteerd worden. Maar ook de nieuwe en traditionele defensiegerelateerde bedrijven en onderzoeksinstellingen zélf hebben een belangrijke rol te spelen.
Diederik Cops: “De overheid kan dit niet alleen. Daarom is er -in België maar ook in het buitenland – een tendens om met nieuwe wetgeving bedrijven en onderzoekers mee verantwoordelijk te maken voor schadelijke neveneffecten van goederen of technologie met militaire toepassingen. Vlaanderen moet hier, als vredesregio maar ook met het oog op de rechtszekerheid voor Vlaamse bedrijven en onderzoeksinstellingen, mee koploper in zijn.”