Vandaag publiceert het Vlaams Vredesinstituut een nieuwe studie die voor het eerst het verband in kaart brengt tussen vuurwapenbezit, wapenwetten en vuurwapendoden over verschillende Europese landen heen. De belangrijkste conclusies zijn:
- in de EU sterven jaarlijks ongeveer 6.700 mensen aan de gevolgen van schotwonden.
- tussen de vuurwapendoden en wapenbezit bestaat een verband: in landen met meer vuurwapens, vinden we doorgaans meer vuurwapendoden.
- wapenwetgeving heeft een belangrijke impact, met name bij het voorkomen van impulsieve zelfmoorden en moorden.
Het aantal vuurwapendoden in de EU met 20% gedaald
In de EU sterven jaarlijks ongeveer 6.700 mensen aan de gevolgen van schotwonden. Daarbij gaat het om 5.000 zelfmoorden (75%), 1.000 moorden (15%) en 700 niet nader bepaalde overlijdens of ongevallen. De beschikbare cijfers geven aan dat het aantal vuurwapendoden in de EU sinds 2000 met ongeveer 20% is gedaald, vooral in Centraal en Oost-Europa.
De 5.000 zelfmoorden per jaar met een vuurwapen vertegenwoordigen 9% van het totale aantal zelfmoorden in de EU. Vooral oudere mannen plegen zelfmoord met een vuurwapen. Voorgaande studies geven aan dat deze zelfmoorden meestal gebeuren met legale vuurwapens.
Gemiddeld worden in de EU 1.000 moorden per jaar gepleegd met een vuurwapen, maar deze aantallen lopen aanzienlijk uiteen tussen de verschillende lidstaten. De moorden met een vuurwapen vertegenwoordigen 20% van het totale aantal moorden in de EU, wat aanzienlijk lager is dan het wereldwijde gemiddelde (40%). Over de legale of illegale status van de moordwapens is weinig geweten.
Mannen zijn vaker het slachtoffer van moorden met een vuurwapen dan vrouwen. Mannelijke slachtoffers zijn vaak jong, terwijl de vrouwelijke slachtoffers meestal ouder zijn. Dat heeft wellicht te maken met de context waarin de moorden plaats vinden: de vrouwelijke doden zijn vaak het slachtoffer van huiselijk geweld door een (ex-)partner, terwijl mannen slachtoffer worden in meer uiteenlopende contexten zoals criminaliteit, straatgeweld, etc.
Bijna 80 miljoen vuurwapens in de EU
Momenteel zijn er minstens 25 miljoen vuurwapenbezitters in de EU (vooral mannen). Die bezitten samen ongeveer 79,8 miljoen vuurwapens. Dat brengt het vuurwapenbezit op gemiddeld 15,7 vuurwapens per 100 personen in de EU. Het wapenbezit loopt van lidstaat tot lidstaat uiteen. De meeste vuurwapens bevinden zich in de grote landen (Frankrijk, Duitsland), maar andere landen (bv. Finland, Cyprus of Zweden) hebben een hoger vuurwapenbezit per hoofd. Er is geen duidelijke trend in het vuurwapenbezit in de EU: in sommige landen daalde het wapenbezit de voorbije jaren, in andere steeg het.
De jacht is de meest voorkomende reden voor vuurwapenbezit, gevolgd door professionele redenen (bv. politie) en sportschieten. In mindere mate is het wapenbezit ingegeven door persoonlijke bescherming en verzamelen. Europeanen bezitten vooral lange geweren (bv. jachtgeweren) en in beperktere mate handwapens zoals pistolen en revolvers.
Meer vuurwapens, meer vuurwapendoden
Er is een verband tussen het vuurwapenbezit en het aantal vuurwapendoden. In landen met meer vuurwapens, vinden we doorgaans meer vuurwapendoden. Dat verband is het sterkst voor zelfmoorden met een vuurwapen, en in beperktere mate voor vuurwapenmoorden op vrouwen. Vaak wordt geargumenteerd dat, als er geen vuurwapen is, wel een ander instrument zal worden gebruikt voor moord of zelfmoord ‘substitutie’. Dat zou betekenen dat in landen met minder vuurwapenbezit, meer moorden en zelfmoorden voorkomen met andere middelen dan vuurwapens. Statistische analyses tonen echter geen dergelijke verband.
Over alle cijfers heen is er geen verband vast te stellen tussen het aantal vuurwapens ten opzichte van het totale aantal moorden en zelfmoorden: waar meer vuurwapens zijn, zijn er niet consistent meer of minder (zelf)moorden in totaal, en vice versa. Dat hoeft ook niet te verbazen: 1) de aantallen moorden en zelfmoorden met een vuurwapen vormen maar een deel van het totale aantal moorden en zelfmoorden (respectievelijk 20% en 9%), waardoor een effect op het totale aantal gewelddadige overlijdens statistisch moeilijk zichtbaar is in het grotere geheel; en 2) veel factoren hebben invloed op de mate waarin (zelf)moorden plaats vinden in een land: economische toestand, mentale gezondheidszorg, justitiebeleid, campagnes van de overheid, wapenwetgeving, etc.
Wapenwetgeving kan beschikbaarheid van vuurwapens bij impulsieve daden beperken
Een groot deel van de zelfmoorden zijn impulsieve daden. Daarnaast wordt een aanzienlijk deel van de moorden gepleegd als gevolg van “expressief geweld”, met name in de huiselijke kring. Onderzoek toont aan dat voor dit soort zelfmoorden en moorden vaak een vuurwapen wordt gebruikt.
“Deze vaststellingen wijzen de weg voor beleidsmaatregelen. Om impulsieve zelfmoorden en impulsieve moorden gelinkt aan huiselijk geweld te voorkomen, kan het beperken van de beschikbaarheid van vuurwapens een verschil maken”, zegt Nils Duquet, onderzoeker bij het Vlaams Vredesinstituut. “Het doel van wapenwetgeving en andere (Europese) beleidsmaatregelen moet dus zijn om vuurwapenbezit te beperken tot zij die in staat zijn er verantwoord mee om te gaan, en de wapens op een zorgzame en veilige manier te bewaren” Bijvoorbeeld het invoeren van een wettige reden voor wapenbezit, achtergrondcontroles en regels voor het opbergen van wapens zijn volgens Duquet maatregelen die aan de orde blijven. Ook het beperken van het mee naar huis nemen van dienstwapens heeft wellicht een grote impact.
Het effect van dergelijke maatregelen wordt maar in beperkte mate teniet gedaan door ‘substitutie’ (het vuurwapen vervangen door een ander middel). Het beschikbare onderzoek toont aan dat in Europese landen waar men zo’n beleidsinitiatieven heeft genomen (waaronder België), ook het totale aantal zelfmoorden en moorden is gedaald. Vuurwapens zijn immers erg snel beschikbaar bij impulsieve daden. Als die beschikbaarheid wordt beperkt, kan dit voor de nodige tijd zorgen om zich te bedenken of hulp te krijgen. Bovendien zijn vuurwapens erg dodelijke instrumenten. Als men toch doorgaat met zijn impulsieve (zelf)moord, zorgen andere instrumenten (medicatie, wurging, steekwapen,…) vaak voor een minder dodelijke afloop.
Bekijk de doculip.
Download een factsheet over de impact van de Belgische wapenwet op mortaliteit
Dowload het volledige rapport (Engels)