Het Vlaams Vredesinstituut heeft op 25 juni 2013 zijn jaarrapport over de Vlaamse buitenlandse wapenhandel in 2012 voorgesteld in het Vlaams Parlement. Naast een analyse van de cijfers, wijst het Vredesinstituut vooral op de verregaande implicaties van het nieuwe Vlaamse wapenhandeldecreet dat sinds oktober 2012 van kracht is: tot 50% van de export die voordien gecontroleerd werd door de Vlaamse overheid, blijkt van de radar te verdwijnen.
Grote impact van het wapenhandeldecreet op het gevoerde beleid
In juni 2012 keurde het Vlaams Parlement het wapenhandeldecreet goed. Het Vlaams Vredesinstituut sprak toen van een vrij evenwichtig decreet, maar waarschuwde dat de speelruimte bij het toepassen van het decreet nog breed was: de impact van de nieuwe regels zou pas duidelijk worden bij de toepassing ervan. Sinds oktober 2012 is het decreet van kracht, en naar aanleiding van zijn jaarrapport heeft het Vredesinstituut een eerste balans opgemaakt. Het decreet blijkt belangrijke gevolgen te hebben voor de manier waarop Vlaanderen de wapenexport vanuit zijn grondgebied controleert.
Tot oktober 2012 viel een groot deel van de Vlaamse wapenexport onder de ‘catch-all’
Het belangrijkste gevolg gaat over de toepassing van de zogenoemde ‘catch-all’ clausule. Welke goederen militair zijn en dus gecontroleerd moeten worden, is op internationaal niveau bepaald en vastgelegd in productlijsten. Verschillende landen, en ook Vlaanderen, hebben echter ook een clausule in de wetgeving die toelaat om producten die niet op de lijst staan om veiligheidsredenen toch onder vergunning te plaatsen, bijvoorbeeld omdat ze militair ingezet worden. Dat is de ‘catch-all’. Tot voor het nieuwe decreet was Vlaanderen gebonden door een brede ‘catch-all’ clausule. Die werd bovendien voor sommige producten systematisch toegepast omwille van hun strategisch belang. Voor visualisatieschermen die onder de catch-all vallen, werd zelfs in een extra categorie voorzien op de Vlaamse lijst van militaire producten. Het gaat dan bijvoorbeeld om schermen die ingebouwd worden in cockpits van militaire vliegtuigen of voertuigen. Tot voor kort maakten ‘catch-all’ producten tot 50% uit van de Vlaamse vergunningen voor wapenexport.
Tot 50% van de militair gerelateerde export verdwijnt van de radar
Het nieuwe wapenhandeldecreet heeft het catch-all systeem grondig gewijzigd: 1) op basis van Europese regels wordt de catch-all niet meer toegepast voor handel naar andere EU-landen; 2) er werd een nieuwe, meer specifieke formulering opgenomen van ‘catch-all’ voor export buiten de EU. Het was duidelijk dat met het nieuwe decreet bepaalde handelsstromen die voordien gecontroleerd werden, nu geen vergunning meer zouden nodig hebben. De cijfers lijken er echter op te wijzen dat álle handelsstromen die voorheen onder de ‘catch-all’ vielen (50% van de export) nu zonder vergunning of controle gebeuren: sinds oktober 2012 werd voor geen enkele van dat soort transacties nog een vergunning gerapporteerd door de Vlaamse Regering. Dat betekent dat die export niet gecontroleerd wordt door de overheid, en dat het parlement op zijn beurt het zicht verliest op de helft van de transacties waar het vroeger wel controle over had.
Breuk geslagen in het beleid
“Voor de handel binnen de EU en voor de export van bepaalde producten zoals luchthavenverlichting is het logisch dat de controle wegvalt met het nieuwe decreet”, zegt Tomas Baum, directeur van het Vredesinstituut, “De breuk in het beleid is nu echter wel heel groot: zet de Vlaamse overheid hiermee de deur niet te ver open? De cijfers wijzen er op dat bijvoorbeeld bepaalde controleschermen voor militaire voertuigen vandaag zonder enige afweging kunnen worden geëxporteerd vanuit Vlaanderen naar eender welke bestemming.” Die vaststelling roept voor het Vredesinstituut de vraag op of de manier waarop de Vlaamse Regering uitvoering geeft aan het decreet, strookt met het controlebeleid dat het Vlaams Parlement voor ogen heeft.
Vlaamse wapenhandel 2012: de cijfers
In 2012 reikte de Vlaamse overheid vergunningen ter waarde van 74,3 miljoen euro uit voor wapeninvoer (meer dan 4 keer zo veel als in 2011). Daarbij gaat het voornamelijk (46,9 miljoen euro) over vuurwapens en toebehoren.
De Vlaamse vergunde wapenexport bedroeg vorig jaar 285,2 miljoen euro (+42% t.o.v. 2011). Vooral militaire elektronica en (tot oktober 2012) ‘catch-all’ goederen werden geëxporteerd.
Wat de doorvoer van wapens betreft, werd in 2012 in Vlaanderen voor 52,2 miljoen euro aan vergunningen uitgereikt.
Meer informatie
Het volledige jaarrapport over de Vlaamse buitenlandse wapenhandel in 2012 is beschikbaar via deze link.