De federale regering besliste begin deze week halsoverkop om in te stappen in het ontwikkelingsproject van een toekomstig Europees gevechtsvliegtuig. Zonder verpinken wordt 360 miljoen euro klaar gelegd om te investeren in het SCAF-project (Système de Combat Aérien du Futur). Het Federaal Parlement kreeg pas twee dagen later zicht op het hoe en waarom van die beslissing. Voor een mogelijk engagement dat onze veiligheidsstrategie voor de rest van deze eeuw zal sturen, is die aanpak ontluisterend.
De oorlog in Oekraïne maakte van veiligheid en defensie prioriteiten voor politiek en beleid. Het bracht ook de defensie-industrie in opperste staat van paraatheid. Op aansturen van NAVO en EU, leveren zij belangrijke inspanningen om te kunnen voldoen aan de urgente vraag om wapens van Oekraïne.
In ruil voor het opzetten van nieuwe productielijnen en het aanwerven van nieuw personeel, vraagt de defensie-industrie lange termijn engagementen van de Europese overheden. Die Europese samenwerking is inderdaad nodig om de versnippering van middelen in turbulente geopolitieke tijden tegen te gaan. Maar het SCAF-dossier maakt opnieuw duidelijk dat onder dit veiligheidsverhaal ook een belangrijk commercieel verhaal schuilgaat. De regering motiveert haar keuze voor het SCAF-project expliciet met het argument dat dit project prima aansluit bij wat de Belgische defensie-industrie kan aanbieden.
Een gevoel van hoogdringendheid dat de dreiging van een buitenlandse agressor met zich meebrengt, mag niet worden gebruikt om politieke beslissingen te forceren waar in normale omstandigheden grondig over nagedacht en gedebatteerd zou worden. Zo lijkt niemand zich nog de vraag te stellen of een nieuw gevechtsvliegtuig – relatief snel na het tekenen van de bestelbon voor de aankoop van de F35-gevechtsvliegtuigen – wel zo hoog bovenaan de eindeloze lijst van broodnodige investeringen in Defensie moet staan. Welke huidige en toekomstige veiligheidsdreigingen lossen we op met het SCAF-project? Hoe passen de aangekochte F35’s bij een instap in het SCAF-project?
Ook in 2018 konden bij de keuze voor en het strategisch belang van de F35-gevechtsvliegtuigen terechte vragen worden gesteld. Dat gebeurde ook. Voor- en tegenstanders deelden hun analyse in het parlement, in de media en op de straat. Nu lijkt er zelfs geen tijd om een begin van een parlementair debat te organiseren.
Nochtans mag de bescherming van onze veiligheid niet louter door een militaire bril bekeken worden. Een gedegen analyse van de grondoorzaken is nodig om het uitbreken van toekomstige gewapende conflicten zo veel mogelijk te vermijden. We moeten meer doen dan enkel symptoombestrijding. Maar de budgetten die het SCAF-project vergt, zullen we niet meer kunnen besteden aan conflictpreventie, vredesopbouw, aan diplomatieke inspanningen en investeringen in de weerbaarheid van samenlevingen tegen geweld en oorlog. Dat is een fundamentele keuze die minstens op een weloverwogen manier gemaakt moet worden.
Bovendien ondergraaft deze federale beslissing mogelijk ook het wapenexportbeleid van de deelstaten. Sinds jaren voert Vlaanderen op vlak van wapenexportbeleid het respect voor mensenrechten en humanitair recht hoog in het vaandel. Wapenexport vanuit Vlaanderen naar Israël en Saoedi-Arabië worden bijvoorbeeld steevast geweigerd. Voorstanders van het SCAF-project schermen driftig met de garantie op een belangrijke economische return. Maar wat doen we als ook landen die geen bondgenoten zijn de SCAF-gevechtsvliegtuigen willen aankopen? In hoeverre is het respect voor de principes van het Vlaamse wapenexportbeleid dan gegarandeerd? Meestappen in een puur commerciële logica op het vlak van wapenexportbeleid zou voor een vredesregio zoals Vlaanderen een bijzonder drastische koerswijziging zijn.
Als België effectief overgaat tot de aankoop van deze nieuwe gevechtsvliegtuigen is dit een engagement voor de rest van deze eeuw. Die beslissing dreigt genomen te worden zonder omvattende veiligheidsanalyse. Bovendien is er amper transparantie, maatschappelijk debat en democratische controle. Dat getuigt van roekeloosheid. Het is hoog tijd om aan de noodrem te trekken.
Dit opiniestuk verscheen op 23 juni 2023 in De Standaard.