Het Vlaams Vredesinstituut is een onafhankelijk
instituut voor vredesonderzoek bij het Vlaams Parlement.

Een klein en aangedampt venster op de wereld

02/03/2011

We krijgen steeds minder buitenland te zien in onze TV-journaals: uit recent onderzoek van de Universiteit Antwerpen (UA) blijkt dat het buitenlands nieuws tussen 2003 en 2010 van 33 naar 27 procent zakte bij de VRT, en van 26 naar 16 procent bij VTM. De eerste reacties van de VRT pareren de cijfers door er op te wijzen dat de Vlaamse zenders het niet zo slecht doen in internationaal perspectief. Is er dan geen reden om aan de alarmbel te trekken?

Kwantiteit en kwaliteit onder druk

De resultaten van het onderzoek geven ondubbelzinnig een daling aan van het aandeel buitenlands nieuws. Ons venster op de wereld wordt dus kleiner: naarmate de afgelopen decennia de globalisering voortschreed, lijkt de lokalisering van het nieuws in de media evenredig toe te nemen.

Naast een daling in de hoeveelheid nieuws, staat ook de kwaliteit van dat buitenlands nieuws onder druk. Buitenlands nieuws is in de eerste plaats nieuws over onze buurlanden, en over politieke en militaire grootmachten. Nabijheid in al zijn vormen (geografisch, cultureel, historisch) blijkt een erg, zo niet alles dominerende nieuwswaarde te zijn. Van niet-Westerse landen is er vaak geen spoor, tenzij ze even in het onrustige zoeklicht van de media gezogen worden: het merendeel van ‘vreemde’ en ‘verre’ landen komen maar heel kort en incidenteel onder de aandacht, vaak zonder de nodige duiding. Buitenlands nieuws bespeelt ook een minder divers palet aan thema’s dan binnenlands nieuws: het is in de eerste plaats negatief nieuws, met veel aandacht voor oorlog, rampen en criminaliteit. Ons venster op de wereld is dus niet alleen beperkt, maar ook aangedampt.

Moeten we ons zorgen maken om minder buitenlands nieuws?

Zeggen dat berichtgeving over het buitenland een belangrijke rol speelt, is voor een stuk een open deur intrappen: nieuws over de internationale samenleving zorgt ervoor dat de burger in een geglobaliseerde wereld afdoende geïnformeerd is. Hoewel onze Vlaamse media het in vergelijking met het buitenland nog altijd vrij goed doen, tonen de vastgestelde trends aan dat bezorgdheid over buitenlandberichtgeving niet onterecht is. Dat dit de nodige aandacht verdient, blijkt uit onderzoek van het Vlaams Vredesinstituut naar de impact van buitenlandberichtgeving op de kennis van de internationale samenleving en de attitudes ten aanzien van conflictvraagstukken. Internationaal nieuws blijkt sterk te bepalen wat door maatschappij en politiek als belangrijkste (internationale) problemen wordt gepercipieerd, en wat dus prioritair aandacht verdient. Ook de houding ten opzichte van andere landen wordt door internationaal nieuws beïnvloed. Buitenlandberichtgeving heeft echter vooral impact via kennis over internationale thema’s. Kwaliteitsvol nieuws over het buitenland leidt via toegenomen kennis tot minder etnocentrisme, en een gevoel van verbondenheid met het wereldgebeuren. Niet alleen de kwantiteit, maar ook de kwaliteit van buitenlands nieuws verdient dus volgehouden aandacht. Te meer omdat rond 19u heel veel mensen voor de buis zitten voor hun vaste afspraak met Het Nieuws of Het Journaal: zeven op de tien zegt elke dag naar het nieuws op VRT of op VTM te kijken.

Van onthoudingsplicht naar zorgplicht

De overheid heeft traditioneel een onthoudingsplicht wat het werk op de redactievloeren betreft. De pers is vrij en de redactionele onafhankelijkheid moet gevrijwaard worden. Om de neerwaartse trend in het buitenlands nieuws te keren, kan die traditionele onthoudingsplicht echter evolueren in de richting van een zogenaamde zorgplicht. Rechtstreekse inhoudelijke inmenging op redacties is vanzelfsprekend uit den boze, maar het creëren van afdoende randvoorwaarden voor een kwaliteitsvolle pers is wel mogelijk. In een advies aan het Vlaams Parlement heeft het Vredesinstituut daarover voorstellen gelanceerd. Twee voorbeelden: 1) De besprekingen over de nieuwe beheersovereenkomst met de VRT zijn gestart. Deze overeenkomst is cruciaal voor de manier waarop de VRT zijn openbare omroepopdracht vervult, en legt ook de financiële middelen vast. Een uitgelezen moment voor de Vlaamse overheid én de nieuwsredactie om het belang van buitenlandberichtgeving, alvast voor de openbare omroep, structureel te verankeren; 2) De financiering voor het uitwerken van langere reportages die meer diverse berichtgeving over thema’s in de internationale samenleving toelaat, is een concrete manier om buitenlands nieuws te ondersteunen. In dat verband komt bijvoorbeeld het Fonds Pascal Decroos in beeld: een structurele verhoging van de nu beperkte subsidie aan het Fonds zou alvast financiële barrières voor buitenlandberichtgeving kunnen wegwerken.

Zoals een kanarie in de mijn, waarschuwen de onderzoeksresultaten ons dat er een probleem is. Tijd dus om dat signaal ernstig te nemen en onze samenleving een voldoende groot en helder venster op de wereld te bieden.

Wies De Graeve