Het Vlaams Vredesinstituut is een onafhankelijk
instituut voor vredesonderzoek bij het Vlaams Parlement.

Veiligheidstechnologie niet zonder risico voor mensenrechten

22/02/2013

Op 22 februari 2013 publiceerde het Vlaams Vredesinstituut een nieuw rapport over veiligheidstechnologieën. De ontwikkeling en productie van scanners, drones, camera’s, coderingen, firewalls, etc. boomt en wordt vanuit Europa sterk gestimuleerd. Die nieuwe technologieën zijn belangrijk voor onze veiligheid én ze wakkeren een nieuwe economische markt aan. Ze botsen echter ook op ethische bezwaren: zowel het binnenlands gebruik als de export ervan kunnen een bedreigingen vormen voor de mensenrechten. De vraag of de handel in veiligheidstechnologie voldoende gecontroleerd wordt dringt zich dan ook op.

Veiligheid krijgt voorrang

Sinds de terroristische aanslagen van 9/11 heeft aandacht voor veiligheid een ongewoon hoge vlucht genomen. Veiligheidsrisico’s zijn overal, en burgers zijn vertrouwd geraakt met allerlei controles. Politici benadrukken het belang van binnenlandse veiligheid, die zowel op het eigen grondgebied als elders in de wereld verdedigd moet worden. Inspelend op die trend is naast de traditionele defensiesector een industriële veiligheidssector gegroeid, die nieuwe afzetmarkten aanboort. Het gaat daarbij onder meer de ontwikkeling en productie voor informatietechnologie, navigatie, biometrie, communicatiemiddelen, internetbeveiliging, elektronische identificatie, etc. Die zijn vaak gebaseerd op generieke civiele technologieën uit bijvoorbeeld de communicatie- en informaticawereld. Op de veiligheidsmarkt zijn dan ook veel “civiele” bedrijven actief, maar ook traditionele defensiebedrijven breiden hun activiteiten uit naar de veiligheidsmarkt.

Europese Commissie ontdekt nieuwe economische markt

In navolging van de VS richt ook de Europese Unie zich op meer samenwerking om de interne veiligheid te versterken. Het gaat bijvoorbeeld om de bestrijding van terrorisme, cybercriminaliteit of de bewaking van Europese buitengrenzen. Meer veiligheid is echter niet de enige drijfveer van de EU: in zijn rapport toont het Vredesinstituut aan hoe de Europese Commissie dit domein aangrijpt om een nieuwe economische markt tot ontwikkeling te brengen. Er gaat veel geld naar onderzoek in de veiligheidssector: 1,4 miljard euro in de periode 2007-2013. Zo wordt de Europese Commissie ook actief in veiligheid en defensie, traditioneel een domein dat de lidstaten zelf in handen houden.

Export om Europese veiligheidsindustrie rendabel te maken

De Europese Commissie stimuleert het aanbod, maar de vraag uit de EU-lidstaten volgt niet evenredig. Lidstaten zijn er immers niet zonder meer van overtuigd dat die technologieën het ultieme wondermiddel zijn voor veiligheidsvraagstukken. Bovendien staan de overheidsbudgetten onder druk door de economische crisis. Volgens de Europese Commissie zijn er dus externe markten nodig om de productie in de Europese veiligheidsindustrie rendabel te houden. Deze economisch gerichte politiek van de Europese Commissie houdt niet noodzakelijk rekening met de strategische en ethische aspecten van het gemeenschappelijk buitenlands- en veiligheidsbeleid dat de lidstaten binnen de EU ontwikkelen.

Mensenrechten nodig op de radar

De risico’s van het groeiend technologische veiligheidsaparaat voor privacy en respect voor mensenrechten in onze eigen samenleving zijn beken. Op zoek naar nieuwe markten, worden deze risico’s echter ook geëxporteerd naar buiten de EU. Recent werd tijdens de Arabische Lente duidelijk dat veiligheidstechnologieën niet alleen gebruikt worden om de veiligheid van burgers te garanderen, maar ook voor onderdrukking en mensenrechtenschendingen. Zo werd de voorbije jaren nog Europese technologie voor het controleren van sociale media ingezet in bv. Tunesië of Egypte, en leverde een Italiaans bedrijf tot 2012 communicatieapparatuur aan de Syrische ordetroepen die het volksprotest neerslaan. Het is belangrijk dat de Europese lidstaten zich bewust zijn van deze risico’s, wanneer hun veiligheidsindustrie op zoek gaat naar nieuwe afzetmarkten. “Ons onderzoek toont aan dat de EU zich best bezint over de gespannen verhouding tussen legitieme veiligheidsbehoeften, economische belangen en de ethische aspiraties van de EU“, zegt Tomas Baum, directeur van het Vredesinstituut, “Voor de export van wapens en dual-use producten zijn Europese controlemechanismen voorzien die ook omgezet zijn op Vlaams niveau. Voor een aantal nieuwe veiligheidstechnologieën geldt die controle niet, hoewel ze mensenrechten hier en elders in de wereld ernstig kunnen schaden.

Bekijk de docuclip.

Lees het volledige rapport.