Het Vlaams Vredesinstituut heeft op dinsdag 19 juni 2012 zijn jaarrapport over de Vlaamse buitenlandse handel in dual-use producten voorgesteld tijdens een seminarie in het Vlaams Parlement. Dual-use producten zijn producten die civiel worden gebruikt, maar ook kunnen ingezet worden voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens, bijvoorbeeld nucleaire producten en chemische stoffen. Bij de presentatie van het jaarrapport met de analyse van de Vlaamse dual-use handel in 2011, ging de aandacht vooral naar de export van nucleair materiaal, de export van gevoelige producten naar Iran, en de interne Belgische bevoegdheidsverdeling.
Vlaanderen reikte in 2011 voor 56 miljoen euro exportvergunningen voor nucleair materiaal uit
Vlaanderen keurde in 2011 vergunningen ter waarde van bijna 56 miljoen euro goed voor de export van gevoelig nucleair materiaal. Het grootste deel daarvan (55,6 miljoen euro) was bestemd voor EU-lidstaten. Voor kleine bedragen werd ook nucleaire export toegestaan naar Japan, de VS, Brazilië, Jordanië, Taiwan en India. Deze exporten kregen een individuele vergunning: één vergunning voor één transactie.
Opvallend is dat in 2011 ook twee globale vergunningen werden uitgereikt voor de export van gevoelig nucleair materiaal. Een globale vergunning heeft geen betrekking op een welbepaalde individuele transactie, maar laat een Vlaamse exporteur toe om een aantal vooraf bepaalde producten uit te voeren naar alle bestemmingen in de landen die zijn opgenomen in de vergunning. Door de uitgereikte globale vergunningen was in 2011 export van Vlaams nucleair materiaal toegestaan naar onder meer Maleisië, Algerije, Marokko, Rusland, Singapore, Turkije en Zuid-Korea.
Voor 24,6 miljoen euro vergunde export van gevoelige producten naar Iran in de voorbije vijf jaar
Wat controle op export van dual-use producten betreft, staat Iran in het middelpunt van de belangstelling. Export naar Iran wordt dan wel nauw opgevolgd, het is niet uitzonderlijk dat gevoelige producten naar het land worden uitgevoerd. Sinds 2007 reikte de Vlaamse overheid 42 vergunningen uit voor de export van dual-use producten naar Iran. Samen waren die 24,6 miljoen euro waard. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om chemische productieapparatuur, voorlopers van giftige chemische stoffen of warmtebehandelingsovens.
Sinds 2007 is de handel met Iran meer en meer aan banden gelegd uit vrees dat het land kernwapens zou ontwikkelen. Handel met Iran in producten die op de traditionele Europese lijst van dual-use producten staan, is sinds 2010 verboden. Bovendien heeft de EU een extra lijst opgesteld van producten waarvoor een vergunning moet worden aangevraagd als men ze naar Iran wil exporteren. “De Vlaamse overheid lijkt dit van nabij te volgen”, zegt Tomas Baum, directeur van het Vredesinstituut. “Twee exporten naar Iran werden in 2011 op basis van die extra regelgeving geweigerd. Eén export werd onder vergunning wel toegestaan.”
Een nucleaire Belgische bevoegdheidsknoop
Nucleaire producten zijn een belangrijke en bijzonder gevoelige categorie van dual-use producten. Nucleair materiaal wordt bijvoorbeeld vooral ingezet in de energiesector of de geneeskunde, maar kan ook worden gebruikt voor de aanmaak van een nucleair wapen. Dat dit een reëel risico is, werd recent nog duidelijk in de Panorama-reportage ‘Belgische kernwapens’.
In België is de bevoegdheid voor handel in dual-use producten samen met de bevoegdheid voor wapenhandel geregionaliseerd: de drie gewesten zijn sinds 2003 bevoegd voor het doen naleven van de regels inzake handel in dual-use producten. De vergunningsaanvragen worden behandeld door de Vlaamse Dienst Controle Strategische Goederen en getekend door de bevoegde Vlaamse minister. Specifiek voor de handel in nucleaire producten, speelt ook de federale overheid nog een rol in de vergunningsprocedure: voor een vergunning kan aangevraagd worden op het gewestelijke niveau, is een voorafgaande machtiging nodig van de federale minister bevoegd voor energie. Die wordt daarbij geadviseerd door CANVEK, de federale Commissie van advies voor de niet-verspreiding van kernwapens.
“We stellen vast dat de samenwerking tussen het Vlaamse en het federale niveau niet vanzelfsprekend is”, zegt directeur Tomas Baum, “de informatie-uitwisseling tussen het Vlaams gewest en de federale overheid over wat er gebeurt in de internationale nucleaire controleregimes is bijvoorbeeld niet formeel geregeld.”Het Vredesinstituut pleit dan ook voor intensieve samenwerking bij de controle van export van nucleair materiaal. “Het belangrijkste is dat de exportcontrole sluitend is , zodat Belgisch nucleair materiaal niet in de verkeerde handen terecht komt”, besluit Baum.
Meer informatie
Het volledige rapport ‘Vlaamse handel in dual-use producten 2011’ is beschikbaar via deze link.
Hier vind je een factsheet over exportcontrole op dual-use producten.