19 massaschietpartijen met 319 doden in Europa tussen 2009-2015

Op 23 juni 2016 publiceerde het Vlaams Vredesinstituut “Gewapend om te doden“, een nieuw onderzoeksrapport over de vuurwapens die gebruikt werden bij massaschietpartijen in de publieke ruimte in Europa. De belangrijkste conclusies zijn:

• In de periode 2009-2015 vielen er in Europa 319 dodelijke slachtoffers in 19 massaschietpartijen in de publieke ruimte. De meeste massaschietpartijen waren niet terroristisch geïnspireerd. Massaschietpartijen door daders met terroristische motieven kwamen minder vaak voor, maar eisten wel de meeste dodelijke slachtoffers.
• De daders gebruikten een breed gamma aan legale en illegale vuurwapens. Ook terroristen hebben zich bevoorraad via de legale vuurwapenmarkt
• Er is nood aan een omvattend beleid dat zowel oog heeft voor de controle van het legaal vuurwapenbezit als de strijd tegen de illegale vuurwapenmarkt.

319 dodelijke slachtoffers waarvan 222 bij terroristisch geïnspireerde massaschietpartijen

Het Vlaams Vredesinstituut identificeerde voor de periode 2009-2015 in Europa in totaal 19 schietincidenten in de publieke ruimte waarbij minstens vier dodelijke slachtoffers vielen en die niet plaatsvonden in de familiale sfeer of als gevolg van zuiver criminele activiteiten zoals een gewapende overval. Bij deze massaschietpartijen kwamen in totaal 319 mensen om het leven en raakten tientallen anderen gewond. In het merendeel van deze massaschietpartijen handelde de dader alleen en had hij geen terroristische motieven. Massaschietpartijen door daders met terroristische motieven komen minder vaak voor, maar eisen wel de meeste dodelijke slachtoffers. Sinds 2009 vielen er 222 dodelijke slachtoffers in terroristisch geïnspireerde massaschietpartijen. Deze hoge dodentol is vooral het gevolg van de schietpartijen in Parijs door de terreurgroep Islamitische Staat in november 2015 (130 doden) en in Utøya door Anders Breivik in juli 2011 (67 doden).

Een breed gamma aan legale en illegale vuurwapens

Het onderzoeksrapport van het Vlaams Vredesinstituut analyseerde de gebruikte vuurwapens en de wijze waarop deze wapens werden verworven in 8 van 19 massaschietpartijen. Uit dit rapport blijkt dat de daders van de recente massaschietpartijen in Europa gebruik maakten van een breed gamma aan vuurwapens, waarvan sommige vuurwapens meerdere decennia oud waren. Er werden zowel vuurwapens gebruikt die legaal werden aangekocht als vuurwapens die op de illegale markt werden verworven.

De daders van massaschietpartijen gebruikten vuurwapens die ze al in hun bezit hadden of die ze relatief makkelijk in handen konden krijgen. In de geanalyseerde niet-terroristisch geïnspireerde massaschietpartijen werden meestal legale vuurwapens gebruikt, terwijl terroristen vaak verboden volautomatische aanvalsgeweren gebruikten die ze via hun criminele connecties konden verwerven. Dit betekent echter niet dat terroristen zich nooit bevoorraden op de legale vuurwapenmarkt. Zo gebruikte Breivik tijdens zijn dodelijke schietpartij op het eiland Utøya in 2011 bijvoorbeeld vuurwapens waarvoor hij een vergunning had en gebruikte Coulibaly in de schietpartij in de joodse supermarkt in Parijs in 2015 verschillende vuurwapens die in Slovakije legaal werden verkocht als gedeactiveerde vuurwapens.

Lessen voor het beleid

Het onderzoek concludeert dat er nood is aan een omvattend beleid dat het legaal vuurwapenbezit controleert en het illegaal vuurwapenbezit bestrijdt. Het systeem van legaal particulier wapenbezit moet zowel op nationaal als Europees vlak worden geoptimaliseerd zodat het voor mensen met verkeerde bedoelingen moeilijker wordt om vuurwapens in handen te krijgen. “Het is van groot belang om rekening te houden met bijvoorbeeld de criminele antecedenten, de mentale geschiktheid en eerder vastgesteld agressief gedrag van de aanvrager tijdens de vergunningsprocedure voor legaal vuurwapenbezit, maar ook tijdens de opvolging ervan. Zo moeten de vergunningsvoorwaarden regelmatig worden gecontroleerd en moet onmiddellijk kunnen worden ingegrepen wanneer de wapenbezitter niet meer aan de voorwaarden voldoet om een vuurwapen te bezitten” zegt Nils Duquet, onderzoeker bij het Vlaams Vredesinstituut.

Uit het onderzoek blijkt verder dat de gebruikte illegale vuurwapens op verschillende manieren gelekt zijn uit het legale circuit. In de nasleep van de terroristische aanslagen in Parijs vorig jaar kondigde de Europese Commissie, naast een verstrenging van de Europese vuurwapenrichtlijn 91/477, ook een nieuwe Actieplan voor de strijd tegen de illegale vuurwapenmarkt aan. Om de illegale vuurwapenmarkt te bestrijden is volgens het Vredesinstituut een volgehouden aanpak nodig die gebaseerd is op 3 pijlers: (1) een goede en geharmoniseerde wapenwetgeving, (2) meer zicht op de illegale vuurwapenmarkt door beter datamanagement en betere gegevensuitwisseling, en (3) meer operationele slagkracht voor de betrokken diensten op het terrein en een doorgedreven Europese samenwerking tussen deze diensten. “Het is een positieve zaak dat de EU aandacht heeft voor deze elementen in haar Actieplan, maar er moet dringend werk van worden gemaakt om te proberen toekomstige massaschietpartijen zoveel als mogelijk te verhinderen” stelt directeur Tomas Baum.